طرح مبارزه با بیابان‌زایی از جمله طرح‌هایی است كه در سال‌های اخیر برای جلوگیری از پیشروی كویر در بسیاری از استان‌های كشور اجرایی شده است.
اكوتوریسم و جاذبه‌ها ـ گسترش كویر یكی از مهمترین خطر‌هایی است كه منابع طبیعی سرسبز كشور را تهدید كرده و پوشش گیاهی و آب و هوای این مناطق را تحت تاثیر مستقیم قرار می‌دهد.
طرح مبارزه با بیابان‌زایی از جمله طرح‌هایی است كه در سال‌های اخیر برای جلوگیری از پیشروی كویر در بسیاری از استان‌های كشور اجرایی شده است.
جلوگیری از پیشروی كویر با اجرای طرح‌های آبخیزداری و جنگل‌های دست‌كاشت از جمله فعالیت‌هایی است كه در راستای اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی در استان‌های مختلف كشور به‌خصوص استان‌های مركزی اجرا شده است.
چگونگی پیشروی كویر
به عقیده دكتر محمد خسروشاهی، عضو هیات علمی مركز تحقیقات سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، عامل گسترش كویر را باید در فاكتورهایی كه شوری منابع آب و خاك را سبب می‌شوند بررسی كرد.
باید توجه داشت در فلات خشك ایران آنجایی كه شوری منابع آب و خاك از حد بحرانی خود تجاوز كند به ‌معنی ظهور شرایط كویری است و بالاخره با پیشرفت بدون برگشت درجه شوری به غالب شدن مطلق كویر خواهد انجامید.
گسترش شوری در فلات ایران تنها به پهنه‌های پوشیده از نمك تحت عنوان كفه‌ها و باتلاق‌های نمك و سفره‌های آب شور زیر‌زمینی محدود نیست، بزرگترین مشكل وجود تشكیلات زمین‌شناسی محتوی رسوبات تبخیری چون گچ و نمك است كه تقریباً در اكثر نقاط ایران وجود دارد.
بطور كلی كویرهای نمكی به صورت مركز اصلی پخش نمك عمل می‌كنند كه در بخش سطحی توسط آب و احیاناً باد و در قسمت عمقی بوسیله نفوذ جریان آب شور اثرات مخرب خود را در زمین‌های اطراف بر جای می‌گذارد.
وی راههای پیشروی كویر را در چند مورد دسته‌بندی كرده است.
برداشت بی‌رویه از آبهای زیرزمینی حاشیه كویر
در اثر این كار علاوه بر افت شدید سطح سفره‌های زیرزمینی بحران دیگری به صورت شور شدن ذخائر آبی را باید یادآور شد كه به علت بر هم خوردن تعادل بین آب شور و شیرین سبب پیشروی جبهه‌های آب شور در بستر آب شیرین سفره‌های زیرزمینی می‌شوند.
افزایش تدریجی درجه شوری آب زیرزمینی در دست بهره‌برداری آغازی جدی برای نمكزایی و نهایتا تخریب منابع اراضی در جهت كویری شدن است.
به عقیده خسروشاهی، خطر شور شدن اراضی در سواحل دریا به علت برداشت بی‌رویه از آب‌های زیر زمینی نیز وجود دارد، البته در سواحل دریای مازندران به علت شرایط آب و هوایی مرطوب امكان تجمع املاح محلول در دشت‌های ساحلی بسیار محدود است ولی تجمع نمك در سواحل خلیج فارس و دریای عمان در جنوب كشور با توجه به شرایط آب و هوایی بشدت گرم، تبخیر بالا و نزولات جوی اندك از طرف دریا بطرف ساحل رو به افزایش است.
آب‌های جاری و سطحی و باران
این كارشناس، باران‌های سیل آسا و كمیاب در مناطق خشك را نیز از دیگر عوامل گسترش كویر می‌داند زیرا آن‌ها می‌توانند با ایجاد سیلاب، رسوبات نمكدار و گچی را از ارتفاعات تا انتهای مسیل حمل كنند.
همچنین آب‌های جاری سطحی با وجود ناچیز و ضعیف بودن قادرند با شستشوی تدریجی گنبدهای نمك واقع در سطح زمین یا معادن نمك در حال استخراج مناطق وسیع تحت نفوذ خود را آلوده به شوری سازند.
این شستشوی تدریجی در دراز مدت منتهی به كویری شدن منطقه می‌شود.
باتلاق‌ها
باتلاق‌های نمك كه در انتهای حوضه‌های آبریز آب‌های شور قرار دارند و به صورت كویر نمك در آمده‌اند می‌توانند از طریق پذیرش آب‌های شور و توسعه سطح خود و تبخیر مجدد آب بر دامنه كویر بیفزایند.
باد و طوفان
در بعضی مناطق كه قشر سطحی و شور كفه كویرها به صورت پودر نمك هستند، (كویرهای سدیمی) باد می‌تواند به عنوان یك عامل حمل نمك در كویر به حساب آید زیرا باد قادر است این ذرات را به نقاط اطراف و حتی دوردست حمل كند.
مسلما در این نقل و انتقالات اراضی مناسب و مساعد كشت و كار مسیر خود را آلوده به شوری خواهد كرد، باد و طوفان در اقیانوس‌ها و دریاها نیز این كار را بوسیله قطرات بسیار ریز آب حاصل از امواج می‌ تواند انجام دهند.
بر اساس اندازه‌گیری هایی كه در جنوب فرانسه انجام شده است سالانه در هر متر مربع زمین 25 تا 40 گرم كلرورسدیم از پدیده قطرات آب دریا آلوده به شوری می‌شود كه در طی سالیان دراز و تكرار این عمل اراضی شور و كویری بوجود می‌آید.
خسروشاهی عوامل دیگری را نیز همچون گرمی و خشكی هوا و بالا آمدن آب شور، ‌گنبدهای نمكی، آبیاری اراضی با آب شور و . . . را در پیشروی كویر موثر می‌داند.
مریم كریمپور

میراث خبر