شاید مهمترین گلایه تورگردانان و راهنمایان سفر، از گردشگران ایرانی تمایل بیش از اندازه این دسته از گردشگران به خرید و بازار گردی باشد. عادتی که در میان گردشگران دیگر کشورها کمتر دیده می‌شود.

ایرانیان علاقه بیش‌از اندازه‌ای به خرید کالاهایی دارند که کمتر جنبه کاربردی دارد یا نیاز مبرم به آن ندارند. روزهای آخر سال که می‌رسد، بازارها و مراکز خرید، شاهد انبوه مردان و زنانی است که برای خرید لباس و کیف و کفش و مواد خوراکی به آنجا رفته‌اند. حالا چند درصد این افراد به آنچه می‌خرند، نیاز مبرم دارند و کالای مورد نظر خود را تنها از بازار می‌توانسته‌اند تهیه کنند، بماند اما این علاقه تمام ناشدنی در سفر و تفریح هم گریبان ایرانیان را گرفته و آنها را از دیدن جاذبه‌های مقصد سفر محروم می‌کند.

فرید براتی سده، روان‌پزشک و استاد دانشگاه براین باور است که ایرانیان مردم ناشادی هستند و این اندوه و افسردگی، موجب می‌شود به خرید روی آورند. از این‌روست که تقریبا هیچ ملتی، به اندازه ایرانی‌ها خرید نمی‌کنند و خواهان رفتن به مراکز خرید نیستند.

به گفته این روان‌پزشک، مردم با خریدکردن در مرحله اختیار و انتخاب قرار می‌گیرند به این معنی که در نخستین گام، مختارند خرید بکنند یا نکنند؛ چنانچه تصمیم به خرید بگیرند، حق انتخاب با آنهاست و می‌توانند از میان گزینه‌های متفاوت، یکی را برگزینند و این، حق کمی نیست؛ حقی است که در بسیاری موارد به رسمیت شناخته نمی‌شود.

براتی سده، فخرفروشی و نشان دادن امکان مالی خود به دیگران را یکی دیگر از دلایل خرید بی‌رویه ایرانیان می‌داند و می‌گوید: بعضی خرید می‌کنند تا با مد روز هماهنگ شوند و به دوستان و بستگان خود بگویند که به فلان کشور سفر کرده‌اند یا امکان مالی این را داشته‌اند که فلان جواهر یا مبلمان را تهیه کنند. بعضی هم به سفر می‌روند و چون دلشان نمی‌خواهد از قافله، عقب بمانند به خرید چیزهایی رو می‌آورند که به آن نیاز ندارند اما چون خاله یا عمه خریده‌اند آنها هم باید همان چیز را داشته باشند اما همه این موارد از اعتماد به‌نفس پایین این افراد و نوع تفکرشان، سرچشمه می‌گیرد. انسانی که خوش فکر است و نکاه دارد نیازی ندارد که خود را با دیگران بسنجد.

مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده سازمان بهزیستی، با اشاره به این‌که علت اصلی خرید بی‌رویه ایرانیان، ناشادی و بالارفتن میزان اضطراب و افسردگی در آنهاست، بیان می‌کند: میزان اضطراب و افسردگی، نه تنها در ایران که در همه‌جای جهان، افزایش یافته است از این‌رو قرن گذشته را قرن اضطراب و قرن حاضر را قرن افسردگی دانسته‌اند اما در شرایط کنونی، تعداد افراد مضطرب و افسرده در ایران، بیش از معیارهای جهانی است. در جامعه ما هیچ نظریه‌ای برای شادی وجود ندارد. مردم، تجربه شادی دسته جمعی ندارند یاد گرفته‌اند در غم‌ها شریک یکدیگر باشند نه در شادی‌ها. وضع اقتصادی و شرایط اجتماعی و بیکاری هم، مزید بر علت‌اند از این‌رو بعضی افراد با خریدکردن درپی تخلیه روانی خود هستند.

براتی سده، به نتایج پژوهشی که در یکی از دانشگاه‌های آمریکا نجام گرفته اشاره و آن را با تحقیقی که خود روی دانشجویان دانشگاه تهران انجام داده مقایسه می‌کند و می‌گوید: دوسال پیش، دانشگاهی در آمریکا از دانشجویان خود خواست تا بنویسند وقتی غمگین هستند برای شادشدن خود چه می‌کنند و آنان دو نوع واکش نشان داده بودند؛ واکنش فعالانه مثل رفتن به کوه و تئاتر و غیرفعالانه مثل تماشای تلویزیون اما هیچ‌کدام واکنش منفی نشان نداده بودند در حالی‌که پژوهش مشلبهی، سال گذشته انجام شد خیلی از دانشجویان دانشگاه تهران واکنش منفی نشان داده و مثلا گفته بودند ماشین را برمی‌داریم و بی‌هدف در خیابان می‌چرخیم و این می‌تواند یکی از دلایل ترافیک تهران باشد که کارشناسان باید به آن بپردازند.

این پژوهشگر و استاد دانشگاه، جنسیت را در میزان خرید افراد موثر می‌داند. به گفته او زنان، بیشتر از مردان خرید می‌کنند. زیرا تنوع را دوست دارند و برخلاف مردان که بیشتر و نه همیشه به جنبه‌های کاربردی آنچه می‌خرند توجه می‌کنند زنان بیشتر به دنبال ایجاد تنوع، سرگرمی و برآورده کردن جنبه‌های احساسی در خرید هستند.