جاذبه‌های تاریخی و معماری:
 گردشگری صنعتی صلح‌آميز است که در آغاز هزاره سوم به بشريت نويد آرامش، امنيت و رفاه می‌بخشد. هر گامي در توسعه اين صنعت، اقدامي ارزشمند و انساني براي گسترش صلح و آسايش جهاني است. شالوده اين صنعت «ديدار» است، که بر خلاف سده‌هاي گذشته اين بار، يک صنعت، آدميان را نه رو در روري يکديگر، بلکه در کنار هم قرار مي‌دهد و آن‌ها را از يک سو به زيارت عظمت خلقت خداوندي در جلوه‌هاي شگفت طبيعت دعوت مي‌کند و از ديگر سو به تماشاي دست سازه‌هاي آدميان ديگر مي‌برد و با تمدن‌ها و فرهنگ‌هاي جوامع بشري آشنا مي‌سازد و در ميان انسان‌ها پيوندهاي مهر و دوستي پديد مي‌آورد. از اين رو بي‌گمان گردشگري شورانگيزترين ارتباط ميان انسان‌ها و انساني‌ترين فعاليت در جهان اقتصاد است. کشور کهنسال ما در سطحي کوچک‌تر، و استان اصفهان به عنوان بزرگ‌ترين و مهم‌ترين قطب گردشگري کشور مي‌توانند در اين صنعت جهاني سهمي بزرگ نصيب خويش سازند. استان اصفهان با پيشينه کهن و چندين هزار ساله، با آثار و بناهاي تاريخي بي‌نظير و با جغرافيايي متنوع و وسيع که از يک سو تا خلوت رؤياگون کوير کشيده و از سو به بلندي‌هاي خيال‌انگيز کوهستان‌ها رسيده و از سوي ديگر در جلگه‌هاي جادويي و زيباي زاينده‌رود لميده است، موزه‌اي از جاذبه‌هاي گردشگري است که آوازه آن قرن‌ها است در گوش گيتي پيچيده و نامش همواره بر سر زبان‌ها بوده و هر کس بدان پاي نهاده آن را ستوده و از اين سرزمين شگفتي‌ها و زيبايي‌ها و هنر و صنعت و فرهنگ به نيکي و احترام ياد کرده ا ست. از اين رو ضروري است براي همگام شدن با صنعتي که سرمايه‌اش جاذبه‌هاي هنري، تاريخي، و طبيعي سرزمين‌ها و جوامع است، اين ميراث گران‌بها را که در گوشه و کنار استان بزرگ اصفهان پراکنده است، آماده مهيا و معرفي نماييم. کتابهاي راهنمايي گردشگري شهرستان‌هاي استان براي تأمين گوشه‌اي از اين هدف ارزشمند تهيه و تدوين شده‌اند تا جاذبه‌هاي گردشگري استان را به عنوان سرمايه‌هايي تمام نشدني به جهانيان و خاصه گردشگران عزيز معرفي کند و در گسترش اين صنعت که بوي صلح مي‌پراکند و آسايش به ارمغان مي‌آورد، گامي برداشته باشيم.
  مساجد مسجد جامع نایین: یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی نایین به مسجد جامع علویان مشهور است. ساختمان اصلی مسجد متعلق به قرن چهارم ه.ق و بسیار مشابه مسجد تاریخانه دامغان می‌باشد. در محراب مسجد گچ‌بری‌های زیبا و شگفت‌انگیزی وجود دارد که هرگز نمی‌توان از آن چشم و دل برگرفت. همچنین در این مسجد ستون‌های متعددی با نقش و شکل‌های تزيینی گوناگون و متنوع هزار تويی خیال‌انگیز آفریده‌اند. زیرزمین و سرداب مسجد از جمله شگفتی‌های مسجد است. بالای سر در مسجد مناره زیبا و رعنایی سر به آسمان کشیده شده است. این مناره با قاعده هشت ضلعی و پایه مدور مربوطه به قرن هفتم و هشتم ه.ق است. کنار مسجد گنبد مقبره‌ای مربوط به دوره سلجوقیان قرار گرفته که ترتیب سر در و مناره بلند و زیبای آن را تکمیل می‌کند. منبر و در چوبی منبت کاری مسجد از جمله زیباترین آثاری است که در نایین می‌توان دید.
مسجد بابا عبدالله: این مسجد در محله سرای‌نو، درست در جنب بازار تاریخی نایین قرار دارد. مسجد باباعبدالله در سال 700 ه.ق مقارن با سلطنت غازان‌خان مغول ساخته شده است. این بنا دارای گنبد خانه‌ای عظیم و مرتفع است که در انتهای جبهه قبله قرار گرفته و مقابر زیادی در آن وجود دارد که گویا از افراد متشخص دوران ایلیخانیان هستند. مسجد در کنار این گنبد بنا شده است. این بنا به صورت دو ایوانی و دارای رواق‌های متعدد و زیرزمینی وسیع است زیر زمین از روزنه‌هایی که با سنگ مرمر شفاف و نازک پوشیده شده‌اند، نور می‌گیرد.
مسجد جامع قديمان: این مسجد اولین مسجد جامع نایین بوده است و در محله كلوان قرار دارد. مسجد خواجه خضر: این مسجد در انتهای بازار نایین و در محله نوآباد، قرار دارد. مردم نایین آن را مسجد خواجه می‌گویند. ورودی مسجد خواجه کاملا در جلو راسته بازار واقع شده است. شبستان و مهتابی بسیار زیبای مسجد، از قسمت‌های دیدنی آن است.
مسجد شیخ مغربی: این مسجد در بازار نایین قرار گرفته، بانی آن عارف و زاهد مشهور نایین (شیخ مغربی) است که در گنبد خانه مسجد مدفون است.
 مسجد سر کوچه محمدیه: مسجد سر کوچه با قدمتی بسیار زیاد یکی از مساجد اولیه ایران محسوب می‌شود. پلان این مسجد مستطیل شکل است با گنبدی در وسط و در قسمت فوقانی بنا، کتیبه‌های کوفی به رنگ لاجوردی که آیاتی از قرآن مجید بر آن نقش زده‌اند. این مسجد در نخستین سده‌های ه.ق احداث شده است.
مسجد جامع محمدیه: مسجد جامعه محمدیه در شمال نایین در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم ه.ق ساخته شده است. بنای مسجد به صورتی دو ایوانی است که از اجزاء مختلفی نظیر صحن، رواق‌های متعدد محراب با تزیینات جزئی شبستان سرداب، مهتابی، وضوخانه و پایاب قنات (که هنوز فعال است) تشکیل شده است. محراب مسجد و طاق‌های دو طرف شبستان، شباهت کاملی با مسجد جامع نایین دارد. در این مسجد همچنین دارای منبر بسیار زیبا و نفیسی است.
 مسجد جامع روستاي بافران: ساخت این بنا مربوط به قرون اولیه ه.ق است این مسجد به صورت دو ایوانی، با یک مناره و از خشت ساخته شده است که در واقع اهمیت آن نیز به همین خاطر است. این مسجد شامل شبستان، زیر زمین، صحن و حیاط و... است. مناره این مسجد مربوط به دوره سلجوقی است.
 خانه‌های تاریخی:
خانه پیرنیا: این خانه مقابل مسجد جامع نایین قرار گرفته و یکی از یادگارهای ارزشمند دوره صفویه است. نخست سیدی از اهالی زواره به عنوان نماینده شاهان صفوی در این خانه حضور داشته و به رفع و رجوع امور شهر نایین می‌پرداخته. بعدها این خانه به خاندان پیرنیا رسیده است. گچ‌بری‌ها و نقاشی‌های ایوان شاه‌نشین و کرسی و اطاقک فوقانی چشم‌نواز و خیره‌کننده است. در این گچ‌بری‌ها تزیینات متنوع معماری چون رسمی‌بندی، کاربندی، یزدی‌بندی و... است. یکی از محققین خارجی معتقد است اولین دوره صفویه دراین خانه کار شده است کنار نقاشی روی دیوار اشعار زیبایی نیز نقش بسته است در قسمت ایوان شاه‌نشین تصاویر زیبایی از هفت پیکر نظامی بر دیوارها نقاشی شده است. فضای اصیل مساکن سنتی موجود در خانه عبارتند از: ورودی، هشتی، غلام گردش، ایوان شاه‌نشین، اطاق نشیمن پاکرسی، دلان، بخش تابستان‌نشین و زمستان نشین. این خانه در سال 1373به موزه مردم شناسی کویر نایین تبدیل گشت و اداره میراث فرهنگی نایین در این خانه مستقر است. خانه تاریخی فاطمی: این خانه درست در میان بافت قدیم، در کنار بازار و بنای تاریخی نارین قلعه قرار دارد. این خانه مربوط به دوره قاجار و متعلق به خاندان فاطمی است.
خانه فاطمی‌ها دارای بخش های اندرونی، بیرونی، حیاط خلوت، تالار ارسی و گوشواره با تزیینات گچ‌بری، نقاشی معرق‌کاری و نیز درهای زیبایی مشبک کاری است.
 کاروانسراها :
 کاروانسرای بلاباد: این کاروانسرا در روستای بلاباد، در کنار جاده اصفهان نایین قرار گرفته و از جمله کاروانسرا‌های دوران صفویه است. کاروانسرای بلاباد با مصالح سنگ و خشت پخته دارای طراحی همانند کاروانسراهای این عهد است، با شاه‌نشینان مصفا که بر چشم‌انداز زیبای روستای بلاباد و باغ‌های آن گشوده شده است. این کاروانسرا رو به ویرانی بود که با همت سازمان ایرانگردی و جهانگردی استان اصفهان بازسازی و مرمت شده است. در شهرستان نایین کاروانسرای نو گنبد و مشجری نیز از دوران صفویه باقی مانده‌اند.
 کاروانسرای نیستانک: این بنا از آثار با شکوه و نفیس عهد قاجار است که متناسب با شرایط اقلیمی منطقه و طبیعت کویری آن ساخته شده است. بنای کاروانسرا مستطیلی است به طول 67 و 64 متر که به دست یک تاجر یزدی به نام کلاه‌دوز بنا گردیده است. حیاط کاروانسرا از داخل یک هشت ضلعی است. در هر ضلع آن پنج صفه قرار دارد که از سطح زمین بلندترند. صفه‌های میانی دارای سقف هلالی بسیار زیبا هستند و هر صفه به اتاقکی مربوط است که دارای بخاری دیواری است. حیاط کاروانسرا شاه‌نشین‌هایی دارد که برای سکونت افراد خاص و متمول مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این کاروانسرا دارای گنبدی زیبا می‌باشد که بادگیری در سمت آن قرار دارد. روی پشت بام سقف هایی هلالی زیبا در حدود 51 گنبد کوچک و متقارن و یک گنبد بزرگ قرار دارند و حفره‌های منظمی در کنار هم برای تهویه هوا و بیرون راندن دود آتش بخاری‌های دیواری تعبیه شده است. دور تا دور صفه‌ها و پشت آن‌ها دالان‌های به هم پیوسته برای نگهداری ستوران وجود داشته است.
 بازارها :
 بازار نایین: بازار نایین به صورت خط مستقیم به طول 340 متر از دروازه چهل دختران شروع شده و به مسجد خواجه خضر منتهی می‌شود. این بازار مسقف است و نوع معماری آن به گونه‌ای است که با کوچه‌های فرعی و اصلی به حسینیه‌ها و مراکز محلات مربوط می‌شود. این بازار دارای چهار سوق است. دکان‌های این بازار با طرح‌هایی متنوع و متفاوت ماندن در بازار را تحمل پذیرتر کرده و از یکنواختی و دور نگه داشته است. این بازار در حال حاضر به علت انتقال مغازه‌های آن تا چند سال پیش فعال بودند و بازار شلوغ و پر رونق بود. چند اثر مهم و تاریخی شهر نایین چون مسجد شیخ مغربی، مسجد خواجه و حسینیه چهل‌دختران در این بازار واقع شده‌اند. بازار ناییین از جمله بازارهایی است که در دوران‌های مختلف توسعه یافته است. و در دوره ایلخانان بیش از هر زمان دیگر توسعه یافت. ورودی بازار یکی از مهم‌ترین دروازه‌ها شهر محسوب می‌شده است. این مجموعه دارای دو کاروانسرا نیز هست. سقف این بازار گنبدی و طاقی ضربی است که نورگیرهایی دایره ای شکل در وسط طاق‌های آن پیش‌بینی شده است.
باغ مصلای نایین: مصلای شهر نایین، باغی وسیع و زیبا ست که تا چند سال پیش تفرجگاه مردم نایین بوده است دیوارهای آجری آن بلند و کنگره‌ای است. چهار برج به طور قرینه در چهار گوشه آن قرار دارد. درب اصلی باغ در سمت شمال شرقی، رو به امازاده سلطان سید علی باز می‌شود. در محل ورود به حیاط یک هشت ضلعی ورودی آن هشتی، بالا خانه‌ای است هست که محل کتابخانه مرحوم معاضد السلطنه پیرنیا بوده است. وسط باغ بقعه‌ای هشت ضلعی هست که دو سه پله از سطح زمین بلندتر است. این ساختمان به صورت چهار ایوانی است و بر فراز آن گنبدی بلند و زیبا هست که با کاشی فیروزهای رنگ پوشیده شده است. زیر گنبد مرحوم حاج عبدالوهاب و حاج محمد حسن کوزه کنانی به خاک سپرده شده‌اند. حاج عبد الوهاب، عارف شهیر و جد اعلای خاندان پیرنیاست. ساختمان بقعه مربوط به عهد قاجار است. یه فاصله کمی از ورودی، سنگ مرمر نفیسی نصب شده که تاریخ آن مربوط به سال 935ه.ق است. این سنگ متعلق به مزار سید علی بن احمد نور بخش (بزرگ سلسله نور بخشیه) معاصر شاه طهماسب صفوی است. در یکی از اضلاع باغ آب انباری ساخته شده که دارای دو راه پله است. یکی از این راه پله‌ها در بیرون باغ و افع شده است این آب انبار دارای دو باد گیر بلند و زیبا نیز می‌باشد.
 امامزاده‌ها :
امامزاده سلطان سید علی(ع): این امامزاده فرزند امام موسی کاظم(ع) است. بنای بقعه آن در اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم ه.ق ساخته شده است. بانی آن میر جلال الدین احمد بوده که جلوی در شرقی حرم امامزاده دفن شده است. میرجلا الدین از برزگان نایین دفن شده‌اند مردم نایین به امازاده اعتقادی کامل دارند از این رو تا چند سال پیش اموات خود را در صحن حرم دفن می‌کردند. بالای حرم، گنبدی بزرگ و زیبا، با کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ وجود دارد. کنار امامزاده زایر سرایی هست که زايران امامزاده در آن ساکن می‌شوند. بنای زائر‌سرا نیز از جمله آثار ارزشمند امامزاده به شمار می‌آید.
 امامزاده سلطان موصله: از دیگر امامزاده‌های نایین که دارای بنای تاریخی هستند، ساختمان امامزاده سلطان موصله مربوط به قرن هشتم یا نهم ه.ق است. شهر نایین دارای چندین امامزاده ديگر به شرح زیر است: امامزاده ابو محمد، امامزاده جنید، امامزاده عبدالله، امامزاده ابراهیم، امامزاده پیرمردان، امامزاده فاطمه نساء و...
 قلعه‌ها:
نارین قلعه: از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین بناهای شهر نایین، قلعه‌ای است به نام «نارین قلعه» یا «نارنج قلعه». این قلعه بنا بر نوع مصالح و سبک بنا، مربوط به دوران پارت‌ها یا ساسانیان است. که از آن به عنوان دژ یا کهن دژ شهر استفاده می‌شده است. به ویژه آن که این بنا درست درمیان بافت تاریخی نایین قرار گرفته است. درباره کارکرد قلعه اطلاع صحیحی در دست نیست. اما گمان می‌رود این قلعه، همراه با فضای اطراف، مرکز اداری و نظامی شهر بوده باشد. متأسفانه امروزه از این بنا چیزی جز چند دیوار خشتی و بقایای یک قلعه عظیم باقی نمانده است.
قلعه عاشوراگاه (آشورگاه): این قلعه از معروف‌ترین بناهای نایین است که بالای کوهی مشرف بر محله زیبای محمدیه قرار گرفته است. عاشوراگاه تقریبا از تمام نقاط محمدیه و از جاده نایین به انارک دیده می‌شود. چنانچه به محض ورود به محمدیه نخستین بنایی که به چشم می‌خورد قلعه عاشوراگاه است. بنابر موقعیت سوق الجیشی این قلعه احتمالا از آن به عنوان دژی دفاعی استفاده می‌شده است. راهزنان فرهنگ، بارها به این قلعه دستبرد زده و اشیاء عتیقه فراوانی از آن به یغما برده‌اند، از این رو در قلعه فعلا بسته است. با این همه، شکوه این قلعه چندان است که تماشای آن از جای جای محله محمدیه روح را بر می‌انگیزد.
قلعه یا برزو – نیستانک: اندکی دورتر از کاروانسرای مشهور نیستانک در مدخل روستا دژی کوچک اما بسیار مستحکم قرار دارد که یکی از دلایل ادعای مردمان مبنی بر تعلق این روستا به برزو نیبره رستم دستان است. این قلعه دارای پی و دیوارهای بسیار قطوری است چندان که نیمی از حجم آن پی‌ها و دیوارها تشکیل می‌دهند. این دژ از بیرون یک مکعب مستطیل عظیم و از درون یک هشت ضلعی کوچک و مدور است. بنای دژ در سه طبقه ساخته شده که طبقه اول آن یک هشتی با سه اتاقک و یک راهرو کوتاه با یک دیوار سنگی است. طبقات دوم و سوم فضای گسترده‌تری هستند که با پله‌های تو در تو به هشتی راه می‌یابند. دژ علاوه بر ورودی کوتاه و در سنگی عظیم، دارای راهی مخفی است که خروج آن گم شده است یا فعلا نا معلوم است.
آتشکده سپرو: بقایای این آتشکده چند سال قبل برفراز شیرکوه در روستای سپرو در 30 کیلومتری شمال غربی شهر نایین کشف شده ولی هنوز اطلاعات زیادی از آن منتشر نشده است. از دیگر قلعه‌های موجود در نایین می توان قلعه رستم روستاي بافران و قلعه شهداد مربوط به دوره سلجوقی و قلعه روستاي مزرعه‌امام را یاد کرد.
 آب انبارها:
 مردم شهرستان نایین همچون بسیاری از مناطق مرکزی ایران به لحاظ شرایط اقلیمی و موقعیت کویری، آب مورد نياز خود را از آب انبارها تأمین می‌کنند. زیرا آب قنات‌های این مناطق شور و غیر قابل استفاده است از این رو مردم این نواحی از دورترین زمان‌ها با اندیشه و ابتکار خویش طبیعت ناسازگار را به مراد خود رام کرده‌اند که آب انبار یکی از آن‌هاست. آب انبارها از نظر عناصر و اجزاء ساختمان شباهت بسیاری با هم دارند. همه آن‌ها دارای یک منبع یا مخزن آب هستند، با سقفی گنبدی شکل که دو بادگیر هوای مخزن را تهویه و آب را خنک نگاه می‌دارند. در مناطق کویری از جمله شهرستان نایین هر محله دارای یک آب انبار بوده که تا چند سال پیش هم مورد استفاده قرار می‌گرفتند. معروف‌ترین آب انبارهاي نایین عبارتند از:
آب انبار معصوم خانی: این آب انبار در محله چهل دختران و به روی آب انبار خان (دوقلو) مربوط به دوران بعد از صفویه قرار گرفته است. هر دو این آب انبارها در نزدیکی نارین قلعه واقع شده‌اند که یکی (آب انبار دوقلو) در زمینی پست در مجاورت قلعه و دیگری (معصوم خانی) بر سر راه اصلی و درست روبه‌روی نارین قلعه قرار دارند.
 حمام‌های تاریخی :
از حمام‌های تاریخی موجود در شهرستان نایین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
 حمام قدیمی نوآباد- حمام قدیمی پنجاهه مربوط به دوران صفویه به بعد. - حمام قدیمی کلوان مربوط به دوران صفویه به بعد. - حمام امام رضا(ع) محله كوي سنگ.
 حسینیه‌های تاریخی :
در شهر نایین بسياری از بناها به تناسب محله‌های هفت گانه شهر متعدد و یا هفت فقره‌اند. از جمله در شهر نایین هفت حسینیه بیرونی و مسقف هست که بیش‌تر آن‌ها از نظر ساختار شباهت زبادی دارند. این حسینیه اغلب دارای یک صفه بزرگ (شاه نشین) و صفه‌های کوچک‌تری دور تا دور محوطه حسینیه‌اند و صفه معمولا دو طبقه‌اند. طبقات بالا که غرفه نامیده می‌شوند؛ مخصوص بانون است. گنبد حسینیه های مسقف بیشتر بر مربع منظمی قرار دارد که در قسمت کاسه گنبد به 8 ضلعی و در بالا به 16 ضلعی تقسیم می‌شود. مصالح این حسینیه ها اغلب آجر است و قدمتی در حدود 70 تا 100 سال دارند. در نایین حسینیه‌ها را میدان نیز می‌نامند زیرا در قدیم غیر از عزاداری، محلی برای تبادل نظر افراد محله و تصمیم‌گیری‌های عمومی نیز بوده است. مهم‌ترین حسینیه‌های نایین عبارتند از: حسنيه نوآباد، حسینیه پنجاهه، حسینیه چهل دختران، حسینیه سرای‌نو، حسینیه کلوان، حسینیه باب‌المسجد، حسینیه كوي سنگ (گودالو).
 یخچال‌های قدیمی:
 در شهرستان نایین و حتی در پاره‌ای مناطق غیر مسکونی، یخچال‌های قدیمی یکی از مناظری است که با مخروطی خود، چشم را نوازش می‌دهند. از مهم‌ترین و زيباترين یخچال‌های شهرستان نایین، یخچال واقع در محله كلوان نايين است. يخچالي نيز در محمدیه، پشت کوهی که قلعه عاشورگاه بر فراز آن است وجود دارد. این یخچال با کوه «کلیزه» در دور دست بیابان هماهنگی شگفتی ایجاد کرده است. همچنین یخچال روستاي بافران جزو یخچال‌های جذاب منطقه‌اند.
موزه:
خانه پیرنیا در اسفند ماه1373 به موزه مردم شناسی کویر نایین تبدیل گشت. در این موزه اشیاء وسایل و لوازم و به طور کلی عناصر فرهنگی مردم کویر اعم از پوشاک، ظروف فلزی و چوبی، صنایع دستی، کارگاه‌های مختلف عبا بافی، گلیم‌بافی، آهنگری سنتی، سفالگری، قالی‌بافی و آداب و رسوم و اعتقادات مردم با اشیاء موجود، ترکیب فرهنگی مردم کویر برای بازدیدکنندگان به نمایش گذاشته می‌شود. در این موزه چاپخانه سنتی بسیار زیبایی نیز از گردشگری پذیرایی کرده و فروشگاه کتاب میراث فرهنگی کتاب در زمینه‌های مختلف فرهنگی عرضه می‌نماید.
آسياب آبي ريگاره  در محمديه نايين، يكي از زيباترين آسياب هاي آبي ايران، مرمت و احياء مي شود.
محمود مدنيان در گفتگو اختصاصي با خبرنگار نايين نيوز در اين باره اظهار داشت: آسياب آبي ريگاره محمديه يكي از شاهكارهاي معماري منطقه با عجايب ساخت آن و تكنيك هاي فني جهت احداث آن از آثار تاريخي مهم منطقه محسوب مي شود كه با پي گيري هاي متعدد ميراث فرهنگي و گردشگري شهرستان نايين بعد از 25 سال از دل خاك نمايان گشته و احياء شد.
وي افزود: آسياب ريگاه به عنوان يك آسياب آبي با قدمت زياد و با استفاده از آب قنات كيخسرو صدها سال فعاليت داشته است.
چشمه‌ها و سدها:
 چشمه بازیاب: در مسیر مهرجان به چوپانان اندکی دورتر از از جاده اصلی، منطقه بازیاب در دامنه کوهی بلند قرار گرفته است که در آن چشمه‌ای آبی بسیار گوارا قرار دارد. آب این چشمه در میان منطقه کویری خود از شگفتیهاست؛ ولیکن گوارایی آن به معجزه می‌ماند. بر دیواره کوه نیز حفره‌هایی بسیار صعب العبور هست که ظاهرا در قدیم انبار و محل نگاهداری اشیاء و کالاهای خاص بوده است.