خانواده چرخ‌ريسك
Family Paridae
پرندگاني هستند كوچك ، درخت‌زي و خيلي پرجنب و جوش ، با منقار كوتاه و پاهاي كوتاه و نيرومند پروازي ضعيف دارند ، در زمستان اغلب به صورت گله‌هاي مختلط ديده مي شوند نر و ماده آنها معمولا همشكل است ، بيشتر آنها در سوراخ‌ها ؛ روي درختان و يا بوته‌ها لانه مي سازند .غذاي آنها بيشتر از حشرات و بعضي بي‌مهره‌گان است ، گاهي از دانه‌ها نيز تغذيه مي كنند .
چرخ‌ريسك سر سياه
انگليسي : Sonbrb tit
فرانسوي : Mesange lugubre
لاتين : Parus Lugubris
مشخصات :
14 سانتي‌متر ، منقارش نسبت به چرخ‌ريسك‌هاي ديگر كلفت‌تر است و بيننده را به ياد چرخ‌ريسك بزرگ مي اندازد . تارك و پس گردن سياه دوده‌اي مايل به قهوه‌اي ( در ماده بيشتر قهوه‌اي شكلاتي ) ، سطح پشتي قهوه‌اي مايل به خاكستري ، صورت و طرفين گردن تقريبا سفيد رنگ ، سطح شكمي سفيد چرك با پهلو‌هاي قهوه‌اي مايل به خاكستري و روي گلو لكه بزرگ سياه‌رنگ دارد . رفتارش شبيه چرخ‌ريسك بزرگ است ولي به ندرت در زمستان با گله پرندگان ديگر همراه مي شود .
زيستگاه :
دشت‌هاي كم ارتفاع و دامنه هاي كوه‌هاي پر درخت با صخره‌هاي برهنه . در سوراخ درختان و گاهي بين سنگ‌ها لانه مي سازد .
پراكندگي :
چرخ ریسک سر سیاه از جمله پرندگان بومی ایران و از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است
چرخ‌ريسك پشت سر سفيد
انگليسي : Coal tit
فرانسوي : Mesange noire
لاتين : Parus ater
مشخصات :
11 سانتي‌متر ؛ اندكي از چرخ‌ريسك سرآبي كوچكتر است ، تاركش سياه و يك لكه بزرگ سفيد در پس گردن دارد . گونه‌هايش سفيد چرك و از بالاي چانه تا بالاي سينه سياه است . سطح پشتي خاكستري مايل به زيتوني با دو خط بالي سفيد و سطح شكمي تقريبا سفيد با پهلوهاي نخودي دارد . در پرنده نابالغ گونه‌ها ، سطح شكمي و لكه پس گردن تقريبا زرد است . به اندازه چرخ ريسك بزرگ خودنما نيست .
زيستگاه :
جنگل‌ها و باغ‌ها . در سوراخ كنده‌هاي درختان و ديواره ساحلي رودخانه‌ها و معمولا نزديك به زمين لانه مي سازد
پراكندگي :‌
چرخ ریسک پشت سر سفید بومي ایران و از پراکندگی فراوانی برخوردار است
چرخ‌ريسك سرآبي
انگليسي : Blue tit
فرانسوي : Mesange Bleue
لاتين : Parus Caeruleus
مشخصات :
11 سانتي‌متر ؛ تنها چرخ‌ريسكي است كه تارك ، بالها و دم آبي روشن دارد . سطح شكمي آن زردرنگ و گونه‌هايش سفيد است . خط سياه چشمي ، خط سياه پس گردن و خط سياه دو گونه به هم پيوسته و دنباله خط دور گونه و چانه سياه مايل به آبي آن ختم مي شود ، تاركش حاشيه سفيد دارد و در پس گردن آن لكه سفيدي ديده مي شود . پشتش تقريبا سبز رنگ است . پرنده نابالغ گونه‌هاي زرد و سطح پشتي قهوه‌اي مايل به سبز دارد . رفتار اين پرنده شبيه چرخ‌ريسك بزرگ است .
زيستگاه :
مانند چرخ‌ريسك بزرگ .
پراكندگي :
چرخ ریسک سرآبی بومي ایران و از پراکندگی فراوانی برخوردار است
چرخ ريسك بزرگ
انگليسي : Great tit
فرانسوي : Mesange Charbonniere
لاتين : Parus major
مشخصات :
14 سانتي‌متر ؛ از همه چرخ‌ريسك‌ها بزرگتر است و به وسيله سر و گردن سياه مايل به آبي براق ، گونه‌هاي سفيد رنگ ، سطح شكمي زرد با نوار طولي سياه در وسط ( بهترين نشانه ) تشخيص داده مي شود . سطح شكمي آن طوسي مايل به سبز است . پرنده نابالغ ؛ تارك قهوه‌اي و گون‌هاي زرد رنگ دارد . اين پرنده درخت‌زي و فعال است ( رجوع شود به چرخ‌ريسك توراني ) .
زيستگاه :
جنگل‌هاي مختلط ، باغ‌ها و پرچين‌ها . در سوراخ درختان ، ديوارها و آبروها و امثال آن لانه مي سازد .
پراكندگي :
چرخ ریسک بزرگ از جمله پرندگان بومي ایران و از پراکندگی زيادی برخوردار است
چرخ‌ريسك توراني
انگليسي : Turkestan tit
فرانسوي : Mesange du turkestan
لاتين : Parus Bokharensis
مشخصات :
15 سانتي‌متر ؛ از لحاظ شكل و طرح ظاهري خيلي شبيه چرخ‌ريسك بزرگ ولي كمرنگتر است و در پوبالش اثري از رنگ‌هاي زرد و يا سبز ديده نمي شود . گونه‌ها ، لكه بزرگ پس گردن و طرفين سينه و شكم آن تقريبا سفيد است . از نژاد خاوري چرخ ريسك بزرگ به وسيله اندازه بزرگ‌تر ، دم خيلي درازتر و منقار كلفتر تشخيص داده مي شود . رفتار ، صدا و زيستگاهش شبيه چرخ‌ريسك بزرگ است .
پراكندگي :
چرخ ریسک تورانی پرنده ای است بومي ایران و به تعداد كم در دامنه كوه‌هاي كپت‌داغ در منتهي‌اليه شمال شرقي خراسان ديده مي شود .
http://www.rasekhoon.net/Article/Show-24485.aspx