خانه طباطبایی های کاشان
روح افزاي آرام
نویسنده : سید محمد مهدي الواني
كاشان را به فرهنگ ، هنر و دين مي شناسند . مردماني دين پرور و فرهنگ دوست كه بناها و هنرهاي خويش را براي تمام جهانيان به يادگار گداشته اند . نمايه هايي از صلابت و سلامت روح را می توان در تمامي آثار بجاي مانده از مردمان قديم كاشان يافت .
خانه هاي كاشان ، باغ فین كاشان ، بازار كاشان و مساجد آن اركاني جدا نشدني از معماري متعالي شهر و منطقه ی فرهنگی كاشان است . از ميان آثار مرتبط با معماري قديم شهر آنچه تمامي گردشگران را به سوي خويش مي كشاند خانه هاي آن است .
از آن روي كه خانه جزئي از جريان زندگي روزمره تمام مردمان است ، رؤيت خانه هاي قديم جالب و جذاب است . خانه نمادي از آرامش و مكاني براي زندگي است و براي مردمان از هر فرهنگ كه باشند داراي مفهومي نسبتاً مشترك است ، خانه اما جز محل زندگي گاه مكاني براي تجارت ،کسب و کار ، برگزاري مراسم ها و آيين ها نيز بوده است .
خانه ي طباطبايي ها ، عروس خانه هاي ايران است . كه معماري متناسب و ظاهري فوق العاده زيبايش اين شهرت و نام را براي آن به همراه آورده است .
خانه طباطبايي ملك شخصي حاج سيد جعفر طباطبايي نطنزی بوده است . تاجري خوش نام و معروف در دوران قاجار كه شهره ي نامش در صنعت فرش از مرزهاي ايران هم فراتر بوده است .
مساحت خانه را 4730 متر نوشته اند و شامل سه بخش است : بخش اندروني ، بخش بيروني و بخش خدمه . خانه هاي پروسعت قديم عموماً متعلق به صاحباني متمول بوده و عظمت بنا موجب مي شده تا علاوه بر خودشان ؛ فرزندان آنان نيز پس از ازدواج بتوانند در آن خانه جاي گيرند و علاوه بر آن مکانی برای تجارت و برگزاری مراسم نيز بوده است .
معمار اين خانه مشخص نيست و در سنه ي 1250 ساخت آن آغاز شده است و تمامي اين خانه ي باشكوه در طول مدت 10 سال ساخته شده است .
اين بنا در جوار بقعه ي مطهر امامزاده سلطان امير احمد (ع) از فرزندان امام موسي كاظم (ع) قرار دارد .
معماري خانه طباطبايي گودال باغچه و حياط مركز است . بعد از زلزله اي معروف سال 1192 هجري قمري اكثر خانه هاي كاشان را بدين صورت ساخته اند ، معماری گودال باغچه يعني باغچه ي خانه در گودي قرار گرفته است .
بدين ترتيب بنا هم از نظر استحكام و مقابله با زلزله مقاوم مي شود و هم آن كه آبرساني به بنا را تسهيل مي كند در ضمن از رطوبت بنا هم براي رشد گياهان استفاده مي شود .
وقتي بنا در دل خاك باشد ( يعني بصورت گودال باغچه ساخته شود) خانه در عايق حرارتي هم قرار دارد. نه خانه زود گرم مي شود و نه زود سرد .
خانه ي طباطبايي ها متقارن ساخته شده است و معماري آن اسلامي و حجاب دار است .
بخش اندروني
بخش اندروني خانه داراي حياط هايي زيباست . با آنكه اندازه ي آن ها از حياط بيروني كوچكتر است ولي زيبايي خاص خويش را دارند .
يك حياط اندروني در سمت راست و ديگري در سمت چپ اتاق پنج دري مركزي را فرا گرفته اند .
حياط اندروني كوچكتر كه به درب اصلي ورودي و خروجي خانه راه دارد اتاقي پنج دري براي پذيرايي از ميهمانان و اتاقي كوچك براي زندگي افراد دارد. حوضي در ميان حياط و دو باغچه ي كوچك زيبايي حياط را تكميل مي كنند . وجود دو سرداب ( زير زمين ) در اين حياط كاربري مناسبي به مكان داده است .
ايوان با اشراف به اتاق پنج دري و داراي درب هايي منقش به شيشه هاي رنگي ، مكاني مناسب براي جلوس را ايجاد كرده است .
اتاق پنج دري يا اتاق مركزي اتاقي براي زندگي خود آقاي طباطبايي و همسرشان بوده است . اتاقي كه با آن كه نقش و نگار خاصي ندارد ولي نوع طاق آن و اشراف داشتن به حياط هاي اندروني و بيروني و رنگ پردازي پنجره ها زيبايي خاصي به آن بخشيده است .
حياط اندروني بزرگتر ، فضايي مهتابي دارد و اتاق هاي سه دري و يك اتاق پنج دري زيبا ، سردابي بزرگ و در ميان حياط باغچه و حوض هم فراموش نشده است . اين قسمت هم دربي مجزا براي ورود و خروج از خانه دارد .
بخش بيروني
بخش بيروني خانه طباطبايي همان قسمت از خانه است كه ابتدا به آن وارد می شویم.
حياطي مصفا و زيبا دارد ، باغچه اي بزرگ و حوضي كه آب زلال آن به جز زيبايي ؛ جهت آبياري درختان و استفاده ي خانواده هم كاربرد داشته است .
دور تا دور حياط را اتاق هايي ساخته اند كه تعدادي از آنها در زمستان و تعدادي از آنها در فصل تابستان استفاده مي شده است .
اتاق هايي كه بخش زمستانه هستند داراي شومينه و سقف هاي كوتاه هستند از ظهر تا غروب آفتاب هم دربرابر نور خورشيد قرار دارند .
اتاق زمستانه را اتاق هاي آيينه هم مي خوانند . اگر از اتاق نخستين به آخرين اتاق بنگري درب انتهایی آن به صورتي هست كه گويي در مقابل آيينه قرار گرفته و تكرار شده است.
اتاق هاي تابستانه حد فاصل بخش بيروني و خدمه است . زيباترين صحنه اي كه از خانه ي طباطبايي مي بينيد در برگيرنده اتاق شاه نشين و ايوان يا همان تالار آيينه است .
جلوي اتاق هفت دري زيبايي كه پشت زمينه ي بسياري از عكس هاي يادگاري گردشگران است ، تالار آينه قرار دارد ؛ ايواني كه عصرها محل نشست و استراحت ميهمانان بوده است و به سبب تعدد آينه ها در ميان گچ بري ها به اين نام خوانده و گفته شده است .
وارد اتاق شاه نشين كه شوي محصور زيبايي مثال زدني آن مي گردي . اوج هنر و زيبايي در اين اتاق بكار گرفته شده و از نقطه اوج تا كف پوش آن ؛ همه زيباست . گچ كاري ، نقاشي ، مقرنس بندي ، قطار بندي و هر آنچه مي خواهي از هنر در اين اتاق رفيع وجود دارد. مكاني است براي پذيرايي از ميهمانان مخصوص و يا كساني كه براي تجارت به خانه دعوت می شده اند .
ميهماناني كه از اهميت كمتري براي صاحب خانه برخوردار بوده اند و يا تعدادشان كمتر بوده است در اتاق هاي جانبي اين اتاق با نام گوشواره ساكن مي شده اند.
در پشت اتاق هاي گوشواره و همجوار با اتاق شاه نشين حياط هاي كوچكي است كه از آن ها با نام پاسيو يا حياط خلوت نام مي بريم . سرتاسر اين حياط ها را نقاشي هاي زيبايي در بر گرفته است. اين حياط ها در هنگامي كه در اتاق هاي اطراف ( شاه نشین یا گوشواره) ميهماناني بوده اند مركز استقرار خدمه ي خانه بوده . همچنين عاملي براي دريافت و تأمين نور اتاق هاي اطراف نيز بوده است. از اين حياط راه پله هايي براي فضاي بهار خواب وجود دارد .
از فضاي حيات خلوت شرقي كه به بهار خواب راه دارد مي توان به فضاي اسطبل رسید . اسطبل خانه طباطبائی به دو صورت دائم و موقت بوده است . ميهمانان از درب شاه نشين كه در نزديكي اتاق شاه نشين است وارد مي شده اند و خدمه هم از درب اين محل به داخل خانه مي آمده اند حيوانات خود را در اسطبل قرار مي داده اند و از راه پله به بخش خدمه وارد مي شده اند .
بخش خدمه
بخش خدمه فضايي است براي كار و زندگي خدمه ي خانه. در بخش خدمه حياط و اتاق و سرداب وجود دارد و تنها تفاوتش آن است كه ديگر از آن تزئينات عالی و زيبا خبري نيست .
در بخش خدمه ي خانه مطبخ هم قرار دارد و تمام غذاي مصرفي خانواده و ميهمانان و مراسم ها همه در اين آشپزخانه پخته مي شده است .
اتاق های زندگی خدمه اکنون خراب شده است و وجود ندارد . سرداب بخش خدمه جز آنکه برای زندگی تابستاني خدمه بوده بعنوان محلي برای نگهداری موارد غذایی هم استفاده می شده است .
خانه طباطبایی به عنوان نمونه ای زیبا از خانه های تاریخی ایران تمامي آنچه براي یک زندگی لازم است در خود به نیکی جای داده است .
http://www.keyashiyan.com/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=11